سنگ کلیه: علائم و علل، تشخیص و درمان
به گزارش وبلاگ آراسا، سنگ کلیه (نفرولیتازیس nephrolithiasis) رسوبات سختی است که از مواد معدنی و نمک ها در داخل سیستم ادراری تشکیل می گردد.
رژیم غذایی، اضافه وزن، بعضی بیماری ها و بعضی مکمل ها و دارو ها از جمله دلایل متعدد سنگ کلیه هستند. سنگ کلیه می تواند بر هر قسمتی از دستگاه ادراری شما تأثیر بگذارد - از کلیه ها تا مثانه. غالباً سنگ ها با غلیظ شدن ادرار تشکیل می شوند و به مواد معدنی اجازه می دهند تا متبلور شده و به هم بچسبند.
دفع سنگ کلیه می تواند کاملاً دردناک باشد، اما اگر این سنگ ها به موقع تشخیص داده شوند، هیچ گونه آسیب دائمی ندارند. بسته به شرایط، ممکن است به چیزی بیشتر از مصرف دارو های ضد درد و نوشیدن آب زیاد برای دفع سنگ کلیه احتیاج نباشد. در موارد دیگر - به اسم مثال، اگر سنگ ها در مجاری ادراری جمع شوند، با عفونت ادراری همراه باشند یا عوارضی ایجاد نمایند - ممکن است به جراحی احتیاج باشد.
در صورت افزایش خطر ابتلا به سنگ های به صورت مکرر، پزشک شما ممکن است درمان پیشگیرانه را برای کاهش خطر ابتلا به عود مجدد سنگ توصیه کند.
علائم
سنگ کلیه معمولاً تا زمانی که در کلیه حرکت نکند یا به حالب (لوله هایی که کلیه ها و مثانه را به هم متصل می نماید) جابجا نگردد ، علامتی ایجاد نمی نماید. اگر در حالب قرار گیرد، ممکن است جریان ادرار را مسدود نموده و باعث متورم شدن کلیه و اسپاسم حالب گردد که می تواند بسیار دردناک باشد. در آن موقع، ممکن است علائم و نشانه های زیر را ایجاد کند:
- درد شدید و شدید در پهلو و پشت، زیر دنده ها
- دردی که به قسمت تحتانی شکم و کشاله ران منتقل می گردد
- دردی که موج می زند و شدت آن متغیر است
- درد یا احساس سوزش در هنگام ادرار کردن
علائم و نشانه های دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ادرار صورتی، قرمز یا قهوه ای
- ادرار کدر یا بدبو
- احتیاج مداوم به ادرار کردن، ادرار کردن بیشتر از حد معمول یا ادرار کردن در مقادیر کم
- تهوع و استفراغ
- تب و لرز در صورت وجود عفونت
درد ناشی از سنگ کلیه ممکن است تغییر کند. به اسم مثال با تغییر مکان یا افزایش شدتبا حرکت سنگ در مجاری ادراری شما.
زمان مراجعه به پزشک
در صورت مشاهده موارد زیر فوراً به پزشک مراجعه کنید:
- درد آنقدر شدید است که نمی توانید بی حرکت بنشینید.
- درد همراه با تهوع و استفراغ
- درد همراه با تب و لرز
- وجود خون در ادرار شما
- مشکل در دفع ادرار
علل
سنگ کلیه اغلب هیچ علت قطعی و واحدی ندارد، اگرچه عوامل متعددی ممکن است خطر را افزایش دهند.
سنگ کلیه زمانی تشکیل می گردد که ادرار حاوی مواد تشکیل دهنده کریستال زیاد-مانند کلسیم، اگزالات و اسید اوریک- و غلیط شده.
در عین حال، ادرار بیماران ممکن است فاقد موادی باشد که از چسبیدن کریستال ها به یکدیگر جلوگیری نموده و محیطی ایده آل برای تشکیل سنگ کلیه ایجاد می گردد.
انواع سنگ کلیه
دانستن نوع سنگ کلیه شما به مشخص علت آن یاری می نماید و ممکن است سرنخ هایی در خصوص چگونگی کاهش خطر ابتلا به سنگ کلیه بیشتر ارائه دهد. در صورت امکان، سنگ کلیه خود را نگه دارید تا بتوانید آن را برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه بدهید.
انواع سنگ کلیه عبارتند از:
- سنگ های کلسیم: بیشتر سنگ های کلیه سنگ های کلسیمی هستند که معمولاً به شکل اگزالات کلسیم هستند. اگزالات ماده ای است که روزانه به وسیله کبد ساخته می گردد یا از رژیم غذایی شما جذب می گردد. بعضی از میوه ها و سبزیجات و بعلاوه آجیل و شکلات، دارای محتوای اگزالات بالایی هستند.
بعلاوه رژیم های غذایی خاص، دوز های بالای ویتامین D، جراحی بای پس روده و چندین اختلال متابولیک می تواند غلظت کلسیم یا اگزالات در ادرار را افزایش دهد.
سنگ های کلسیم هم ممکن است به شکل کلسیم فسفات ایجاد شوند. این نوع سنگ بیشتر در شرایط متابولیک مانند اسیدوز لوله ای کلیه شایع است. بعلاوه ممکن است بر اثر مصرف دارو های خاصی که برای درمان میگرن یا تشنج استفاده می گردد مانند توپیرامات ایجاد شوند.
- سنگ های استروویت: سنگ های استروویت در پاسخ به عفونت ادراری ایجاد می شوند. این سنگ ها می توانند به سرعت رشد نموده و کاملاً بزرگ شوند، گاهی اوقات علائم کمی دارند
- سنگ های اسید اوریک. سنگ های اسید اوریک در افرادی که به علت اسهال مزمن یا سوء جذب، مایع بیش از حد از دست می دهند، کسانی که رژیم غذایی با پروتئین بالا دارند و کسانی که دیابت یا سندرم متابولیک دارند، ایجاد می گردد. بعضی عوامل ژنتیکی هم ممکن است خطر ابتلا به سنگ های اسید اوریک را افزایش دهند.
- سنگ های سیستینی: این سنگ ها در افراد مبتلا به اختلال ارثی به نام سیستینوری ایجاد می گردد، بیماری ای که باعث می گردد کلیه ها مقدار زیادی آمینو اسید خاص را دفع نمایند.
عوامل خطر
عواملی که خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهند عبارتند از:
- سابقه خانوادگی یا شخصی. اگر فردی در خانواده شما سنگ کلیه داشته است، احتمال ابتلای شما به سنگ هم بیشتر است. اگر قبلاً یک یا چند سنگ کلیه داشته اید، در معرض خطر ابتلا به یک سنگ دیگر هستید.
- کم آبی بدن: عدم نوشیدن آب کافی در روز خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهد. افرادی که در آب و هوای گرم و خشک زندگی می نمایند و کسانی که زیاد عرق می نمایند ممکن است بیشتر از دیگران در معرض خطر باشند.
- رژیم های خاص: خوردن رژیم غذایی سرشار از پروتئین، نمک و قند ممکن است خطر ابتلا به بعضی از انواع سنگ کلیه را افزایش دهد. این امر به ویژه در خصوص رژیم غذایی با نمک بالا صادق است.
- چاقی شاخص توده بدن بالا (BMI)، مقدار دور کمر و افزایش وزن با افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه مرتبط است.
- بیماری های گوارشی و جراحی. جراحی بای پس معده، بیماری التهابی روده یا اسهال مزمن می تواند باعث تغییراتی در فرآیند گوارش گردد که بر جذب کلسیم و آب شما تأثیر می گذارد و مقدار مواد تشکیل دهنده سنگ در ادرار شما را افزایش می دهد.
- سایر شرایط پزشکی مانند اسیدوز لوله ای کلیوی، سیستینوری، هایپرپاراتیروئیدیسم و عفونت های مکرر ادراری هم می تواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهد.
- بعضی مکمل ها و دارو ها، مانند ویتامین C، مکمل های غذایی، ملین ها (در صورت استفاده بیش از حد)، آنتی اسید های مبتنی بر کلسیم و بعضی دارو ها که برای درمان میگرن یا افسردگی استفاده می شوند، می توانند خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهند.
تشخیص
اگر پزشک مشکوک به وجود سنگ کلیه است، ممکن است آزمایش ها و روش های تشخیصی مانند:
- آزمایش خون. آزمایش خون ممکن است مقدار زیاد کلسیم یا اسید اوریک در خون شما را نشان دهد.
- آزمایش ادرار آزمایش جمع آوری ادرار 24 ساعته ممکن است نشان دهد که بیش از حد مواد معدنی سنگ ساز یا مقدار کمی مواد پیشگیری نماینده از سنگ در ادرار وجود دارد. برای این آزمایش، پزشک ممکن است از شما بخواهد که دو جمع آوری ادرار را در دو روز متوالی انجام دهید.
- تصویربرداری : توموگرافی کامپیوتری (CT) ممکن است حتی سنگ های ریز را نشان دهد. از اشعه ایکس ساده شکم کمتر استفاده می گردد زیرا در این عکس ها سنگ های ریز ممکن است دیده نشوند.
سونوگرافی، یک آزمایش غیر تهاجمی که سریع و آسان انجام می گردد، یکی دیگر از گزینه های تصویربرداری برای تشخیص سنگ کلیه است.
- تجزیه و تحلیل سنگ های عبور شده: ممکن است از شما خواسته گردد تا ادرار خود را از صافی بگذارنید تا سنگ هایی را که بالای صافی باقی می مانند حفظ شوند. تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی ترکیب سنگ کلیه شما را نشان می دهد. پزشک شما از این اطلاعات برای مشخص علت ایجاد سنگ کلیه استفاده می نماید و طرحی را برای جلوگیری از سنگ کلیه بیشتر ایجاد می نماید.
درمان:
درمان سنگ کلیه بسته به نوع سنگ و علت آن فرق دارد.
سنگ های کوچک با حداقل علائم
بیشتر سنگ های کوچک کلیه احتیاجی به درمان تهاجمی ندارند و تنها درمان های لازم اینها هستند:
- آب آشامیدنی. نوشیدن روزانه 2 تا 3 لیتر آب، ادرار شما را رقیق نگه می دارد و ممکن است از تشکیل سنگ جلوگیری کند.
- مسکن ها. عبور یک سنگ کوچک می تواند ناراحتی ایجاد کند. برای تسکین درد خفیف، پزشک ممکن است مسکن هایی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن را توصیه کند.
- درمان دارویی. پزشک ممکن است دارویی برای یاری به دفع سنگ کلیه به شما بدهد. این نوع دارو ها، که به اسم مسدود نماینده آلفا شناخته می شوند، ماهیچه های حالب شما را شل نموده و به شما یاری می نماید سنگ کلیه را سریعتر و با درد کمتری دفع کنید. نمونه هایی از مسدود نماینده های آلفا عبارتند از تامسولوسین (فلومکس) و ترکیب دارویی دوتاستراید و تامسولوزین (Jalyn).
سنگ های بزرگ و آن هایی که علائم ایجاد می نمایند
سنگ های کلیه که خیلی بزرگ هستند و خود به خود منتقل نمی شوند یا باعث خونریزی، آسیب کلیوی یا عفونت های مداوم دستگاه ادراری می شوند، ممکن است احتیاج به درمان گسترده تری داشته باشند.
- استفاده از امواج صوتی برای خرد کردن سنگ ها برای بعضی از سنگ های کلیه - بسته به مقدار و محل - پزشک ممکن است روشی به نام سنگ شکنی موج ضربه ای خارج از بدن (ESWL) را توصیه کند.
ESWL از امواج صوتی برای ایجاد ارتعاشات قوی (امواج ضربه ای) استفاده می نماید که سنگ ها را به قطعات کوچکی که می توانند به وسیله ادرار منتقل شوند، خرد می نماید. این عمل حدود 45 تا 60 دقیقه طول می کشد و می تواند باعث درد به مقدار میانه گردد، بنابراین ممکن است تحت آرامبخش یا بیهوشی سبک قرار بگیرید تا راحت باشید.
ESWL می تواند باعث ایجاد خون در ادرار، کبودی در پشت یا شکم، خونریزی در اطراف کلیه و سایر اندام های مجاور و ناراحتی هنگام عبور قطعات سنگ از مجاری ادراری گردد.
- جراحی برای برداشتن سنگ های بسیار بزرگ در کلیه. روشی به نام نفرولیتوتومی ار راه پوست percutaneous nephrolithotomy شامل برداشتن سنگ کلیه با جراحی با استفاده از تلسکوپ های کوچک و ابزار هایی است که به وسیله یک برش کوچک در کمر وارد می شوند.
در حین عمل جراحی بیهوشی عمومی را دریافت می کنید و یک تا دو روز در زمان بهبودی در بیمارستان خواهید بود. در صورت عدم موفقیت ESWL، پزشک شما ممکن است این جراحی را توصیه کند.
- استفاده از اسکوپ برای برداشتن سنگ. برای برداشتن سنگ کوچکتر در حالب یا کلیه، پزشک ممکن است یک لوله اپتیک نازک (ویترسوکوپ) مجهز به دوربین را به وسیله مجرای ادراری و مثانه به حالب منتقل گردد.
هنگامی که سر آن در کنار سنگ نهاده شد، ابزار های خاصی می توانند سنگ را به دام بیندازند یا آن را به قطعاتی که در ادرار شما دفع می گردد، خرد نمایند. سپس پزشک شما ممکن است یک فنر (استنت) را در حالب قرار دهد تا تورم را تسکین داده و بهبود را بهبود بخشد. در این روش ممکن است به بیهوشی عمومی یا موضعی احتیاج داشته باشید.
- جراحی غدد پاراتیروئید. بعضی از سنگ های کلسیم فسفات ناشی از فعالیت بیش از حد غدد پاراتیروئید هستند که چسبیده به غده تیروئید، درست زیر سیب آدم شما واقع شده اند. وقتی این غدد بیش از حد هورمون پاراتیروئید (هیپرپاراتیروئیدیسم) فراوری می نمایند، سطح کلسیم شما می تواند بیش از حد بالا برود و در نتیجه سنگ کلیه ایجاد گردد.
هیپرپاراتیروئیدیسم گاهی اوقات هنگامی ایجاد می گردد که یک تومور خوش خیم کوچک در یکی از غدد پاراتیروئید شما ایجاد می گردد یا دچار بیماری دیگری می شوید که این غدد را به فراوری هورمون پاراتیروئید بیشتر می رساند. حذف رشد از غده، تشکیل سنگ کلیه را متوقف می نماید. بعلاوه پزشک ممکن است درمان بیماری را که باعث فراوری بیش از حد هورمون به وسیله غده پاراتیروئید می گردد توصیه کند.
پیشگیری
پیشگیری از سنگ کلیه ممکن است شامل ترکیبی از شیوه زندگی و دارو ها باشد.
تغییر سبک زندگی
- در طول روز آب بنوشید. برای افرادی که سابقه سنگ کلیه دارند، پزشکان معمولاً نوشیدن مایعات کافی را برای دفع حدود 2 لیتر ادرار در روز توصیه می نمایند. ممکن است پزشک از شما بخواهد مقدار خروجی ادرار خود را مقدار گیری کنید تا مطمئن شوید که به مقدار کافی آب می نوشید.
اگر در آب و هوای گرم و خشک زندگی می کنید یا مکرر ورزش می کنید، ممکن است احتیاج به نوشیدن آب بیشتر برای فراوری ادرار کافی داشته باشید. اگر ادرار شما سبک و شفاف است، احتمالاً آب کافی می نوشید.
- غذا های غنی از اگزالات را کم کنید. اگر تمایل به تشکیل سنگ های اگزالات کلسیم دارید، پزشک ممکن است محدود کردن غذا های غنی از اگزالات را توصیه کند. این ها شامل ریواس، چغندر، بامیه، اسفناج، سوئیس، سیب زمینی شیرین، آجیل، چای، شکلات، فلفل سیاه و محصولات سویا است.
- رژیم کم نمک و پروتئین حیوانی را انتخاب کنید. مقدار نمک مصرفی خود را کاهش دهید و منابع پروتئینی غیر حیوانی مانند حبوبات را انتخاب کنید. استفاده از جایگزین نمک، مانند خانم داش را در نظر بگیرید.
تذکر: نباید خوردن لبنیات را قطع کنید!
- به خوردن غذا های غنی از کلسیم ادامه دهید، اما در خصوص مکمل های کلسیم احتیاط کنید. کلسیم موجود در غذا تاثیری بر خطر ابتلا به سنگ کلیه ندارد. خوردن غذا های غنی از کلسیم را ادامه دهید مگر اینکه پزشک شما توصیه دیگری داشته باشد.
قبل از مصرف مکمل های کلسیم با پزشک خود مشورت کنید، زیرا این ها با افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه مرتبط هستند. ممکن است با مصرف مکمل ها همراه با غذا، خطر را کاهش دهید. رژیم های کم کلسیم می تواند تشکیل سنگ کلیه را در بعضی افراد افزایش دهد.
دارو ها
دارو ها می توانند مقدار مواد معدنی و نمک در ادرار را کنترل نمایند و ممکن است در افرادی که انواع خاصی از سنگ ها را تشکیل می دهند مفید باشد. نوع دارویی که پزشک تجویز می نماید بستگی به نوع سنگ کلیه دارد. در اینجا چند نمونه آورده شده است:
- سنگ های کلسیمی: برای جلوگیری از تشکیل سنگ های کلسیم، پزشک ممکن است دیورتیک تیازیدی یا دارویی حاوی فسفات تجویز کند.
- سنگ های اسید اوریک. پزشک شما ممکن است آلوپورینول را برای کاهش سطح اسید اوریک در خون و ادرار و دارویی برای قلیایی نگه داشتن ادرار تجویز کند. در بعضی موارد، آلوپورینول و یک عامل قلیایی نماینده ممکن است سنگ های اسید اوریک را حل نمایند.
- سنگ های استروویت: برای پیشگیری از سنگ های استروویت، پزشک ممکن است راه چاره هایی را برای جلوگیری از باکتری های ایجاد نماینده ادرار از جمله نوشیدن مایعات برای حفظ جریان خوب ادرار و تخلیه مکرر توصیه کند. در موارد نادر، استفاده طولانی مدت از آنتی بیوتیک ها در دوز های کوچک یا متناوب ممکن است به دستیابی به این هدف یاری کند. به اسم مثال، پزشک ممکن است قبل و مدتی بعد از عمل، آنتی بیوتیک را برای درمان سنگ کلیه توصیه کند.
- سنگ های سیستینی: در کنار پیشنهاد رژیم غذایی کم نمک و پروتئین، پزشک ممکن است توصیه کند که مایعات بیشتری بنوشید تا ادرار بیشتری فراوری گردد. اگر این به تنهایی یاریی نکند، پزشک ممکن است دارویی تجویز کند که حلالیت سیستین را در ادرار شما افزایش می دهد.